Powszechność

Powszechność jest pierwszym przymiotnikiem wyborczym wymienionym w Konstytucji RP. Z zasady tej wynika, że każdy obywatel powinien mieć możliwość partycypacji w wyborach. Przysługuje mu zatem czynne i bierne prawo wyborcze. Te dwa proste pojęcie są kluczem do zrozumienia mechanizmu wyborczego.

Czynne prawo wyborcze daje obywatelowi sposobność dokonywania wyboru i kształtowania w ten sposób władzy poprzez możliwość oddania głosu na danego kandydata. W Polsce czynna prawo wyborcze przysługuje każdemu pełnoletniemu obywatelowi, o ile nie został on ubezwłasnowolniony lub też pozbawiony praw publicznych albo procesowych.  

Bierne prawo wyborcze daje obywatelowi możliwość kandydowania na dane stanowisko publiczne. W tym przypadku osoby posiadające czynne prawo wyborcze mogą oddać na nas swój głos. W Polsce bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi, który:

a)  Posiada zarazem czynne prawo wyborcze (w konsekwencji można więc głosować na samego siebie)

b)  Ukończył 21 lat, jeśli ubiega się o miejsce w Sejmie

c)  Ukończył 30 lat, jeśli ubiega się o miejsce w Senacie

Cenzusy - ograniczenia powszechności

Nie istniej na świecie takie państwo, w którym dosłownie każdy obywatel może oddać głos. We wszystkich cywilizowanych krajach z wyborów wyłączone są np. dzieci, bowiem uważa się, że nie są one w stanie racjonalnie dokonać wyboru. Istnieją także inne, mniej lub bardziej racjonalne ograniczenia powszechności wyborów.

Ograniczenie powszechności wyborów ze względu na jakiś warunek spełniany lub nie spełniany przez potencjalnego uczestnika nazywamy cenzusem. Wśród najczęściej występujących w historii oraz obecnie cenzusów warto wymienić m.in. cenzus:  

1. Wieku – czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które osiągnęły określony wiek. Ma to zagwarantować dojrzałemu już człowiekowi niezależność wyboru, wolność od uprzedzeń narzuconych przez środowisko domowe.

2. Płci – wraz z postępującą emancypacją kobiet coraz rzadziej spotykany, choć w części państw europejskich kobiety pozbawione były prawa głosu jeszcze w połowie XX wieku. Dziś występuje przeważnie w państwach, w których wciąż dominującą rolę
w polityce odgrywa religia.

3. Majątkowy – uczestniczyć w wyborach może uczestniczyć jedynie ten, kto posiada określony majątek, płaci odpowiednie podatki lub zapłaci taksę wyborczą. Cenzus ten był powszechnie stosowany chociażby w XIX wieku, kiedy to demokracja jeszcze się kształtowała. Dziś coraz rzadziej spotykany.

4. Domicyl – aby móc głosować lub kandydować, osoba musi przez określony czas mieszkać na terenie danego kraju. Z założenia rozwiązanie to ma chronić przed przejmowaniem władzy przez nowoprzybyłych ludzi z zewnątrz.

5. Wykształcenia – wybory zarezerwowane są dla osób posiadających odpowiedni stopień naukowy, wykazujących się znajomością prawa i konstytucji, lub w najprostszej swej formie, potrafiące chociaż czytać i pisać. Z założenia ograniczenie to ma zredukować możliwość manipulowania „ciemną masą” przez sztaby wyborcze.

6. Pełnia władz umysłowych – osoby z przyczyny choroby psychicznej niezdolne do samodzielnego podejmowania decyzji nie są dopuszczane do udziału w wyborach. Z racji swej choroby nie mogą one świadomie dokonać racjonalnego wyboru kandydata,
a ich potencjalny głos łatwo mógłby wynikać z manipulacji dokonanych przez osoby trzecie.

7. Pełnia władz publicznych – osobom skazanym prawomocnym wyrokiem sądu nie przysługuje bierne i czynne prawo wyborcze. Jest to rodzaj sankcji za wcześniejsze przewinienia.